خطرناک ترین مواد معدنی جهان کدامند؟

البته برخی از این کانی‌ها از ارزش اقتصادی بالایی برخوردار بوده و در صنایع «های‌تک» مورد استفاده قرار می‌گیرند.

در ادامه تعدادی از مواد معدنی خطرناک توسط نازنین نمازی، دانشجوی دکترای زمین شناسی اقتصادی دانشگاه علوم و تحقیقات تهران معرفی شده است. در ادامه صمت به معرفی و کاربرد این مواد می‌پردازد.

کروسیدولیت( آزبست آبی)
کروسیدولیت از سوی بسیاری از محققان و کارشناسان به عنوان خطرناک‌ترین ماده معدنی دنیا شناخته شده است. قرار گرفتن در معرض این ماده معدنی موجب بیماری‌های مرگباری مانند سرطان ریه و مزوتلیال می‌شود. کروسیدولیت هم مانند انواع دیگر آزبست‌ها برای ساختن محصولات تجاری و صنعتی مانند کاشی‌های سقف و پلن‌های عایق به کار می‌رود. اما یک ویژگی منفی نیز دارد و به دلیل مقاومت ضعیف در برابر حرارت چندان مورد علاقه مصرف‌کنندگان قرار نمی‌گیرد. معدنکاری کروسیدولیت آزبستی در گذشته بیشتر در ایالت استرالیای غربی، بولیوی و افریقای جنوبی انجام می‌شد اما تولید آن به دلیل ایجاد مخاطرات جدی برای سلامت انسان متوقف شد. یکی از بدترین حوادث مربوط به این ماده، مربوط به شهر ویتنوم در منطقه پیلبارای استرالیای غربی است که در آن معدنکاری کروسیدولیت در فاصله سال‌های ۱۹۴۳ تا ۱۹۶۶م انجام می‌شد. در این دوران پس از اینکه بیش از هزار معدنچی و ساکنان آن بر اثر ابتلا به مزوتلیوما و بیماری‌های دیگر ناشی از استخراج این ماده جان‌شان را از دست دادند، معدنکاری آن متوقف شده و به نوعی نابود شد.

هیدروکسی آپاتیت
«هیدروکسی آپاتیت» یا «هیدروکسیلاپاتیت» یکی از گروه‌های آپاتیت ماده معدنی فسفات و همچنین از ترکیبات اصلی مینای دندان و مواد معدنی استخوان است که با ایجاد رسوبات در دریچه‌های قلب و عروق موجب انسداد آنها می‌شود. آپاتیت به‌طور عمده در تولید کودهای معدنی فسفری و همچنین در صنایع شیمیایی و داروسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد. استخراج آپاتیت به میزان تجاری در ایالت‌های آیداهو، تنسی و وایومینگ در امریکا و همچنین شمال افریقا و روسیه که شهر کوچک آپاتیتی نامش را از این ماده معدنی گرفته، انجام می‌شود. انجمن بین‌المللی کانی‌شناسی نام این ماده معدنی را به آپاتیت تغییر داده است. ۲ نوع آپاتیت شامل فلورآپاتیت و کلورآپاتیت است.

اریونیت
قرار گرفتن در معرض «اریونیت» که به گروهی از مواد معدنی سیلیکاتی به نام زئولیتس متعلق است موجب بیماری‌هایی مانند «مزوتلیوما» می‌شود که شکل نادری از سرطان است. این ماده سرطانزا در خاکسترهای آتشفشانی یافت می‌شود و به دنبال فرسایش و تاثیر آب و هوا تغییر یافته‌اند و موجب مرگ‌های متعددی در منطقه آناتولیای مرکزی ترکیه شده است. کانسارهای اریونیت در حداقل ۱۲ ایالت امریکا از جمله آریزونا، نوادا، اورگون و یوتاه شناسایی شده‌اند. اگرچه معدنکاری اریونیت در اواخر دهه ۱۹۸۰ میلادی متوقف شد، اما قرار گرفتن در معرض این ماده‌معدنی مرگبار می‌تواند در طول تولید و استخراج زئولیت‌های دیگر همچنان به دلیل قابلیت‌شان بر جذب مولکول‌ها از هوا یا مایعات استفاده تجاری دارند، اتفاق بیفتد.

فناکیت
بریلیوم یک عنصر سمی موجود در «فناکیت» است که می‌تواند موجب سرطان ریه و بیماری‌های التهاب شدید ریه از جمله بریلوز و ذات الریه شود.
بریلیوم به شکل سنتی به عنوان پایه فلز در سرامیک، انواع خاص شیشه و لوله‌های فلورسنت استفاده می‌شد اما هم‌اکنون استفاده از آن در ساخت فلزات و آلیاژها در سخت‌افزار رایانه، تجهیزات مخابراتی، پنجره‌های تیوپ‌های اشعه ایکس ژیروسکوپ‌ها، موشک‌ها و راکت‌ها محدود شده است.
فناکیت‌ها به ۲ شکل کریستال و گرانیت استخراج شده و به‌طور سنتی به عنوان سنگ قیمتی استفاده می‌شوند. معادن نزدیک یکاترینبرگ در منطقه اورال روسیه، فناکیت در اشکال کریستالی بزرگ تولید کردند در حالی که این ماده معدنی در منطقه «پایکس پیک» کلرادو امریکا، «میناس گرایس» در برزیل و همچنین ماداگاسکار میانمار نروژ و زیمبابوه یافت می‌شود.

کی فلدسپار
پتاسیم فلدسپار یا کی- فلدسپار که گروهی از مواد معدنی سیلیکات آلومینیوم و پتاسیم شامل اورتوکلاز، میکروکلین و آدولاریا است، حاوی مقادیر اندکی اورانیوم رادیواکتیوی است که گاز رادون عامل اصلی سرطان ریه را تشکیل می‌دهد.
کی- فلدسپار همچنین منبع بزرگ انتشار سرب در محیط‌زیست است و برای تولید محصولات شیشه، سرامیک دندان مصنوعی و پودر پاک‌کننده مورد استفاده قرار می‌گیرد در حالی که برخی از انواع این ماده‌معدنی به عنوان سنگ‌های قیمتی استفاده می‌شود.
معادن بزرگ در چین، ایتالیا، تایلند، برزیل، کلمبیا، فرانسه، آلمان، هند، مکزیک، نروژ و اسپانیا درحال‌حاضر کی ـ فلدسپار تولید می‌کنند.

سیماب
«سیماب» یا نسولفید جیوه» که از جیوه تشکیل می‌شود یک کانی کاملا نامحلول است و زمانی که اکسیده می‌شود ترکیبات سمی مانند «متیل جیوه» و «جیوه دی‌متیل» تولید می‌کند که موجب اختلالات رشد و عصبی در جنین‌ها و کودکان می‌شود. سیماب ماده معدنی قرمز روشن یا قرمز مایل به قهوه‌ای است و به شکل کریستال در مناطق نزدیک فعالیت آتشفشانی و چشمه‌های آب گرم تشکیل می‌شود. سیماب برای تولید رنگدانه نارنجی روشن در سرامیک‌ها، نقاشی‌های دیواری و تانوها استفاده می‌شده، اما معدنکاری آن در سال‌های اخیر به دلیل ضعیف شدن تقاضای جهانی برای جیوه، به میزان قابل‌توجهی کاهش یافته است. معدنکاری سیماب درحال‌حاضر بیشتر محدود به اسپانیا، چین، قرقیزستان و الجزایر است.

گالنا
«گالنا» یک ماده معدنی سولفید سرب و سنگ معدنی اولیه سرب و نسبتا نامحلول است و در صورتی که در محیط‌زیست منتشر شود می‌تواند سیستم عصبی را در جنین‌ها و کودکان فلج کرده و موجب بیماری‌های قلبی و عروقی بزرگسالان شود. گالنا بیشتر به شکل‌های کریستال شده یافت می‌شود که سرب یکی از ترکیبات اصلی آن است. در حالی‌که برخی از سنگ‌های معدنی آن حاوی مقدار اندکی نقره هستند. سروزیت و آنگلزیت ۲ محصول جانبی فرسایش گالنا است. ذخایر گالنا در امریکا، انگلیس، بریتیش کلمبیا، آلمان و استرالیا یافت می‌شود و در ۲ ایالت میسوری و ویسکانسیم امریکا ماده معدنی ایالت اعلام کرده و یک شهر معدنی سابق در کانزاس نامش را از همین ماده معدنی گرفته و گالنا نام دارد. معدنکاری نقره از سنگ‌های معدنی گالنا در کلرادو، آیداهو، یوتاه و مونتانا انجام می‌شود.

پیریت
«پیریت» یا سنگ آتش زنه که یک ماده معدنی سولفید متشکل از آهن و سولفور است آلوده‌کننده بزرگ آب بوده و در فرآیند استخراج جاری می‌شود. اکسیده شدن پیریت موجب انتشار شبه فلزات و فلزات سمی مانند آرسنیک می‌شود که برای انسان‌ها سمی هستند. پیریت حاوی آرسنیک مشکلات جدی متوجه سلامت میلیون‌ها نفر از مردم استان گیزوی چین ایجاد کرده است. سولفور و اسید سولفوریک از سنگ پیریت تولید می‌شود اما هم‌اکنون به عنوان محصول جانبی فرآوری گاز طبیعی و نفت خام به دست می‌آیند. از این رو ارزش اقتصادی چندانی برای پیریت باقی نمانده و این کانی تنها برای اهداف جمع‌آوری نمونه استخراج می‌شود.

فلوریت
یک ماده معدنی نسبتا قابل حل در فلوریت وجود دارد که می‌تواند منجر به بیماری استخوانی شدیدی به نام فلورسیز استخوانی شود. فلوریت با نام فلوئوراسپار شناخته می‌شود به‌طور عمده رگه‌های بزرگ در سنگ‌ها و کریستال از جمله آهن زغال‌سنگ و مس تشکیل می‌شود. بیش از ۱۰ میلیون نفر در استان «گیژوی» چین به دلیل معدنکاری زغال‌سنگ در این منطقه به بیماری فلورسیز مبتلا شده‌اند. فلوریت در ساخت زیورآلات، گوهرشناسی و همچنین تولید برخی شیشه‌های میناکاری و لنزهای میکروسکوپی و تلسکوپی مورد استفاده قرار می‌گیرند. چین درحال‌حاضر بزرگترین تولیدکننده فلوریت است و پس از آن مکزیک، مغولستان و روسیه قرار دارند. افریقای جنوبی درحال‌حاضر بزرگترین ذخایر فلوریت را پس از مکزیک و چین دارد.

کوارتز
التهاب مزمن ریه، سرطان ریه، نارسایی تمامی و مشکلات سیستم ایمنی بدن براثر قرار گرفتن در معرض غبارهای ریز کوارتز به وجود می‌آیند. این ماده شکل طبیعی دی اکسید سیلیکون بوده و دومین ماده معدنی است که در پوسته زمین به فراوانی یافت می‌شود. کوارتز در اشکال مختلف از جمله ماسه‌های سیلیکاتی، کریستال و سنگ‌ها شکل می‌گیرد و در شکاف هیدرولیکی در صنعت نفت و همچنین تولید محصولات الکترونیکی و نوری کاربرد دارد. بیشتر کوارتز تجاری از کریستالی به نام «لاسکاس» به دست می‌آید درحالی‌که کریستال‌های کوارتز طبیعی به عنوان سنگ قیمتی استفاده می‌شوند. امریکا برزیل اصلی‌ترین تولیدکنندگان کریستال‌های کوارتز طبیعی هستند درحالی که کانادا، برزیل، آلمان، ماداگاسکار، چین افریقای جنوبی و ونزوئلا ازجمله تولیدکنندگان بزرگ لاسکاس کوارتز به شمار می‌آیند.

کریزوتیل (آزبست سفید)
قرار گرفتن مداوم در برابر آزبست سفید منجر به پیشرفت بیماری‌های ریه شده و در نتیجه باعث سفتی بافت ریه خواهد شد. ذخایر قابل‌توجهی از این کانی در بیش از ۶۰ کشور از جمله روسیه که دارنده بزرگترین ذخایر کریزوتیل جهان است یافت می‌شود اما استخراج این نوع آزبست در بیش از ۵۰ کشور ممنوع است. روسیه بزرگترین کشور استخراج‌کننده این ماده معدنی و بعد از آن چین نیز بزرگترین مصرف‌کننده آزبست سفید است. کانادا ۲ معدن کریزوتیل باقیمانده در کبک، از جمله معدن معروف جفری را در سال ۲۰۱۱م تعطیل کرد. این ماده معدنی همچنان در کشورهایی همچون امریکا برای تولید سیستم ساخت تولید ترمز خودرو، پوشش آسفالت استفاده می‌شود. برزیل، هند و کشورهای درحال توسعه دیگر از آزبست به عنوان ماده سقف‌سازی استفاده می‌کنند.