جاجرم قطب تولید آلومینیوم می‌شود

به منظور فرآوری این ماده معدنی، یک کارخانه تولید پودر آلومینا نیز در این منطقه احداث شد که بخشی از خوراک اصلی دو کارخانه آلومینیوم‌سازی ایران را تامین می‌کند. با این حال مشکلات ایجاد شده در تامین بازار مورد نیاز آلومینا از سوی دو کارخانه یادشده، آلومینای ایران را به سوی تامین بازار آن طرف مرزها برد اما صادرات نیز نتوانست تمام تولیدات این کارخانه را به فروش برساند بنابراین مدیران کارخانه و مسئولان استانی به این نتیجه رسیدند که در همین مکان یک کارخانه تولید شمش احداث کنند تا با ایجاد یک مرحله بالاتر در فرآوری، به بازار مصرف گسترده‌تری دست یابند. اما توجیه ایجاد یک کارخانه تولید شمش دور از مرزهای آبی جنوب برای مسئولان سخت بود آن هم درحالی که چند کارخانه دیگر آلومینیوم از خارج پودر آلومینا وارد می‌کنند. با این حال مدیران این کارخانه معتقدند باید به این منطقه، به عنوان یک قطب تولید آلومینیوم نگاه کرد که خط تولید ارزش افزوده آن از معدن تا تولید شمش کامل است.

اینها خلاصه‌ای از درددل‌های مجید فیض آبادی، مدیرعامل کارخانه آلومینای جاجرم و طرح توسعه‌ای آن یعنی تولید شمش آلومینیوم است. او به تفصیل از چالش‌های گذشته و آینده این دو کارخانه می‌گوید.

درباره کارخانه تولید پودر آلومینای جاجرم و چالش‌های چند سال اخیرآن توضیح می‌دهید؟

شرکت آلومینای ایران که بیشتر با نام مکان آن یعنی جاجرم معروف است، با ۲۵ میلیون دلار سرمایه‌گذاری ارزی و ۴۰ میلیارد تومان سرمایه ریالی در مزایده‌ای به صورت پروژه کلید در دست، به شرکت تکنو ‌اسپرت چک واگذار و قرار شده بود ظرف مدت ۳ سال تمامی مراحل خرید تجهیزات، ساخت و راه‌اندازی با ظرفیت سالانه ۲۷۰ هزار تن توسط این شرکت انجام شود. طرف این قرارداد، وزارت صنایع وقت و سازمان ایمیدرو به نمایندگی از شرکت هلدینگ آلومینیوم ایران بود. با این حال شرکت تکنو باوجود سابقه بسیار خوبی که در ساخت و راه‌اندازی کارخانه‌های آلومینا در افریقا و قزاقستان و چین داشت، بعد از گذشت ۱۰ سال موفق به راه‌اندازی این کارخانه در جاجرم نشد. شاید دلیل اصلی موفق نشدن این شرکت نوع بوکسیت دیاز پودری جاجرم بود که این شرکت به دلیل مطالعات ضعیف، نتوانست مهندسی و طراحی ساخت کارخانه را مطابق با سختی ماده در جاجرم انجام دهد. بنابراین ایمیدرو در همان زمان قراردادی با شرکت NFC چین و ایتوک ایران منعقد کرد و با تغییر ظرفیت کارخانه به‌۲۲۰ هزار تن و تغییر فلاش‌تانک‌های خط تولید و همچنین تامین ۵ هزارتن بوکسیت دیازپودری نرم از هند، موفق به پیش‌راه‌اندازی کارخانه با نصف همان ظرفیت یعنی ۱۰۰ هزار تن شد. ۲۵ میلیون دلار ضمانتنامه حسن انجام کار از شرکت تکنو اسپرت چک داشتیم که بعد از ۱۸ سال توانستم در ابتدای سال ۹۱ آن را از شرکت یادشده وصول کنم. البته حدود ۲۴ میلیون دلار آن از طریق بانک صادرات برای طرح توسعه شمش آلومینیوم گرفته شد ولی 1.5 میلیون دلار از آن نزد بانک تجارت مانده است.

دلایل اقتصادی بودن بوکسیت جاجرم چیست؟

خوب وضعیت به همان حال نماند، در ۱۰ سال گذشته با استفاده از توان فنی و مهندسی و کارشناسان مجموعه آلومینای ایران با تغییرات تدریجی در فرآیند تولید و رفع موانع مهم آن و ترمیم خطوط فرآیند تولید، توانستیم به‌تدریج به ظرفیت این کارخانه اضافه کنیم و با استفاده از بوکسیت معادن جاجرم، تولید آلومینا را به ۲۵۲ هزار تن در سال برسانیم.
در مورد کیفیت بوکسیت معادن نیز باید گفت بر اساس مجموعه مطالعاتی که شرکت تکنو اسپرت و ایتوک و UNDP قبل از انقلاب درباره ذخایر و ظرفیت بوکسیت در فلات ایران انجام داده بودند، بیشترین ظرفیت تولید در جاجرم با ۱۴ میلیون تن ظرفیت شناسایی شد. این مطالعات نشان می‌داد ذخایر بوکسیت در جاجرم برای تامین ۱۰ سال اولیه کارخانه تولید آلومینای ایران جوابگو است به شرط آنکه ۵۰ درصد بوکسیت مورد نیاز کارخانه از این معدن و بقیه از منابع خارج از جاجرم چه از ذخایر اکتشافی استان‌های دیگر و چه از طریق واردات از گینه یا هندوستان تامین شود.
طبق مطالعات اولیه فقط اجازه برداشت ۵۰۰ هزار تن از منابع بوکسیت جاجرم را داشتیم در حالی که نیاز بوکسیت سالانه ما ۸۵۰ هزار تن با عیار 4.8 مدول یا عیار بود و هست (برای بوکسیت استفاده از واژه مدول درست‌تر است. اگر ماده معدنی موجود در سنگ آهن را ۴۰ درصد و میزان سیلیس فعال را ۱۰ درصد فرض کنیم مدول بوکسیت ۴ خواهد بود) با این‌حال در ۱۰ سال گذشته بیش از ۹۰ درصد بوکسیت مورد نیاز کارخانه از معادن جاجرم تهیه شده است به همین دلیل معادن بوکسیت تحلیل رفته و هزینه بهره‌برداری از آن به دلیل بالارفتن تصاعدی باطله‌برداری افزایش یافته است. در سال‌های نخست برداشت به ازای هر ۶ تن خاک، یک تن بوکسیت استخراج می‌شد و اما این رقم در سال‌ ۹۲ به یک تن در ۲۵ تن رسید و باعث شد هزینه بهره‌برداری تقریبا ۵ برابر شود و بازدهی به یک‌پنجم برسد.

ذخایر بوکسیت جاجرم چقدر است و آیا این میزان، نیاز کارخانه آلومینا را جواب می‌دهد؟

معادن جاجرم ۴ میلیون تن ذخایر قطعی دارند و نیاز ۴ سال آلومینای جاجرم را پاسخگو هستند. قبلا بوکسیت را از معادن روباز برداشت می‌کردیم که درحال‌حاضر به برداشت زیرزمینی تبدیل شده و باعث بروز دو اتفاق شده است؛ هزینه برداشت از معادن زیرزمینی به مراتب بیشتر از معادن روباز است و از سویی چون تجربه برداشت بوکسیت به صورت زیرزمینی در ایران وجود ندارد، کارشناس و مهندس حفاری و تونل نیز وجود ندارد و کارشناسان با استفاده از روش‌های به کار برده شده در معادن زغال‌سنگ دارند کار می‌کنند که به دلیل تفاوت نوع رگه‌های بوکسیت که به صورت نامتقارن قرار گرفته ناچارند با احتیاط بیشتری در انفجارها، زدن تاقه‌ها و کندن تونل کار کنند. در نهایت نیز ناچاریم کارشناسان خود را برای استفاده از تجارب کشورهای دیگر در برداشت زیرزمینی بوکسیت به روسیه و چین بفرستیم. درحال‌حاضر در معادن جاجرم از تونل‌هایی به عمق ۱۰۰ متر و طول ۱۵۰۰ متر بوکسیت برداشت می‌کنیم.

ذخایر دیگر بوکسیت در ایران وجود دارد؟

بله و ما اقدامات خوبی در این رابطه انجام داده‌ایم. دو سال است که برداشت از معادن تاش شاهرود و گانوی دامغان را شروع کرده‌ایم. شرکت آلومینا در دو سال گذشته برای تامین مواد معدنی مورد نیاز کارخانه، تا یک میلیون و ۱۰۰ هزار تن با عیار بالای ۵ مدول از معدن بوکسیت شاهرود برداشت سالانه داشته و به همین دلیل توانسته به ظرفیت ۲۵۰ هزار تن تولید آلومینا در سال دست یابد درحالی که قرار بود این مقدار بوکسیت در ۴ سال گذشته از خارج وارد شود. یعنی شاهرود و دامغان به تنهایی توانستند آلومینای جاجرم را از واردات بی‌نیاز کنند. بوکسیت برداشتی از این معادن را با بوکسیت جاجرم مخلوط کرده و آن را پرعیارسازی می‌کنیم. علاوه‌بر آن به اخذ پروانه اکتشافی جدید در استان‌های سمنان، گلستان و کهگیلویه و بویراحمد اقدام و معادن جدیدی در مناطق دیگر شناسایی کرده‌ایم. به‌طور مثال در علی‌آباد کتول ذخیره‌گاه بوکسیتی بزرگی شناسایی شده که بیش از جاجرم ظرفیت دارد ولی به دلیل پوشش گیاهی خاص منطقه، هنوز نتوانسته‌ایم منابع طبیعی و محیط زیست را متقاعد کنیم ولی به دنبال تامین نظرات این دو نهاد هستیم. همچنین در دشت ده شرقی و غربی یزد و همچنین دارسینوئیه و بلبولئیه در کرمان، موفق به اخذ پروانه اکتشاف شدیم و در منطقه چک چک یزد در حال صدور است. امیدواریم تا سال آینده موفق به تعیین ذخایر قطعی و آغاز بهره‌برداری از معادن یادشده شویم. پیش‌بینی ما این است که در مجموع ۳۰ میلیون تن ذخیره در برآورد اولیه به دست‌اید که تا ۲۰ سال آینده نیاز این کارخانه را پاسخ خواهد داد.

آلومینای جاجرم مشکلات عدیده‌ای با دو کارخانه عمده تولید شمش آلومینیوم المهدی و ایرالکو داشت. آنها نه از شما آلومینای مورد نیاز را می‌خریدند و نه پول شما را پرداخت می‌کردند. این مشکل حل شد؟

تولید فعلی کارخانه آلومینای ایران یک‌سوم نیاز این کارخانه‌ها را پاسخگو است. ضمن اینکه با مدیریت خوب آقای کرباسیان در امسال فرمول مناسب و قابل قبولی بین آلومینای جاجرم و کارخانه‌های ایرالکو و المهدی منعقد شده که هم به موقع تولیدات این کارخانه توسط شرکت‌های یادشده خریداری و هم نسبت به پرداخت پول آن در مدت ۴۰ روز اقدام شود. پرداخت مطالبات قبلی ما از این دو کارخانه، نیز زمان‌بندی شد به طوری که ۱۱۰ میلیارد تومان از ایرالکو طلب داریم که تقسیط شده و روابط بین این چند واحد بهبود یافته است.

کارخانه شمش آلومینیوم با چه توجیهی در جاجرم ساخته شد؟

طرح توسعه آلومینای ایران در نخستین سفر استانی دولت به خراسان شمالی با 34.9 میلیون یورو به اضافه ۴۳۳ میلیارد ریال با احتساب۱۱۰میلیارد ریال دریافتی از ایمیدرو از محل تسهیلات و منابع ایمیدرو به تصویب رسید. گام نخست برای اجرای فاز اول شمش آلومینیوم به ظرفیت ۳۶ هزار تن با شرکت NFC چین اجرایی شد با این شرط که خرید و تامین ۴ دستگاه ترانس و رکتیفایر (یکسو‌کننده‌های برق) به عنوان مهم‌ترین قسمت تجهیزات کارخانه، ساخت شرکت فوجی ژاپن باشد که درحال‌حاضر این دستگاه‌ها مستقیما از ژاپن به بندرعباس وارد شده است.
ما برای تامین قیمت این دستگاه‌ها که در سال ۹۱ قرارداد آن بسته شد با بخشنامه‌های جدید بانک‌ها به مشکل انتقال پول برخوردیم چنانکه برای باز کردن ال‌سی ناچار به پرداخت ۱۶۰ درصد پول به بانک تجارت شدیم یعنی آن زمان بانک‌ها برای اینکه ال‌سی باز کنند می‌گفتند ۱۰۰ درصد پول را باید نقد پرداخت کنید و بعد که با نوسان شدید دلار مواجه شدیم این رقم را به ۱۳۰ و سپس ۱۶۰ درصد رساندند که اگر دلار تا ۶۰ درصد هم افزایش پیدا کرد، بانک‌ها به مشکلی برنخورند همچنین از محل منابع داخلی شرکت و ضبط ضمانتنامه ۲۵ میلیون دلاری که بابت خسارت احداث نکردن کارخانه آلومینای جاجرم از شرکت تکنو اسپرت گرفته بودیم، توانستیم در دو سال گذشته خطوط تولید کارخانه شمش را احداث و تکمیل کنیم و آن را به۵۶ درصد پیشرفت فیزیکی برسانیم و خط ارزش افزوده بوکسیت را کامل کنیم.
این کارخانه ۴ بخش اصلی دارد: ۱- ترانس و رکتیفایر ۲- سالن‌های احیا شامل دیگ‌های ذوب که در فاز اول ۷۱ عدد است و ساخته شده ۳ – کرین‌ها که توسط شرکت نوئل آلمان است و در سایت کارخانه موجود است ۴- تجهیزات FTD که این هم خریداری شده و قرار است تا ماه دیگر به کارخانه برسد. اما برای تجهیز دیگ‌ها و نصب آنها در سالن احیا و پیش‌راه‌اندازی به ۷۵ میلیون یورو و ۱۰۰ میلیارد تومان اعتبار دیگر نیاز است که با دستور وزیر محترم صنعت، معدن و تجارت و با مصوبه شورای اقتصاد قرار شده ۸۵ میلیون دلار از محل فاینانس چینی به ما پرداخت شود که در صورت تامین منابع تا یک ماه دیگر فاز یک کارخانه راه می‌افتد و از آنجا که تجهیزات مورد نیاز کامل است راه‌اندازی دو فاز دیگر کاری ندارد.

تامین منابع مالی این شرکت برای چه به در بسته خورده است؟

مشکل ما این است که شرکت آلومینای ایران دو سال پیش به عنوان رد دیون به صندوق بازنشستگی فولاد واگذار شد. در ابتدای دولت یازدهم نیز این مصوبه تایید و ۱۰۰ درصد سهام به صندوق واگذار شد. پس از ارزیابی و توافق بین وزارت کار و وزارت صنایع، انتقال قطعی سهام انجام شد ولی از آنجایی که در ۳ سال گذشته، بازده شرکت آلومینای جاجرم مثبت بود و طبق الزامات اصل ۴۴، شرکت‌هایی که دو سال متوالی بازده مثبت داشته باشند باید انتقال سهام آنها از طریق فروش یا واگذاری آنها از طریق بورس یا فرابورس انجام شود و از آنجا که برابر قانون بودجه سال ۹۳، واگذاری شرکت‌های دولتی به صورت تهاتری ممنوع است و مطالبات صندوق‌ها از دولت باید به صورت نقدی انجام شود. بنابراین در ۴ ماه گذشته شورای‌عالی واگذاری، از واگذاری آلومینای ایران به صندوق بازنشستگی ممانعت کرد و قرار شد این شرکت به صورت ۵۱ درصد به بورس واگذار شود و دوباره ۴۹ درصد سهام آن در اختیار ایمیدرو قرار گیرد. مشکل اصلی ما این است که به دلیل اینکه خصوصی محسوب نمی‌شویم، نمی‌توانیم از صندوق توسعه ملی وام بگیریم چون فقط به بخش خصوصی‌هایی که بیش از ۸۰ درصد واگذاری داشتند، تعلق می‌گیرد. از طرف دیگر دولتی هم محسوب نمی‌شویم تا بتوانیم از تسهیلات دولتی استفاده کنیم. با این حال دولت طرحی را در دست اقدام دارد که ۵۱ درصد خصوصی‌ها نیز بتوانند از وام صندوق توسعه ملی استفاده کنند.